Մեծ Հայքի թագավորությունն Արտավազդ II-ի օրոք

Տիգրան մեծչն հաջորդեց նրա որդին ` Արտավազդ II-ը (Ք.ա. 55-34թթ.): Նա ստացել է լավ կրթություն:

Ք.ա. 54թ. Հռոմն արևելք ուղարկեց Կարսոս զորավարին, որը պետք էր Պարթևստանը գրավեր: Քանի որ Հռոմը և Հայաստանը համարվում էին դաշնակից և բարեկամ ըստ Արտաշատի պայմանագրի, Կարսոսը Արտավաղդից զորք է պահանջում և նա համադայնում է: Բայց դրանից հետո Պարթևները ավելի լավ առաջարկ են անում Արտավազդին, ասելով որ նրանց օգնելով Հայաստանը փլատակների չի վերածվի և Արտավազդ II-ը այդպես էլ զորք չի ուղակում Հռոմին օգնության: Ք.ա. 53թ. Կրասոսը սկսում է արշավանքը և նույն թվականին Հռոմեական զորքը պարտություն են կրում Խառանի ճակատամարտում: Ճակատամատին նաև մասնակցում էր Սուրեն զորավարը, որին ուղարկել էր Պարթևստանի արքա Օրոդես II-ը, իսկ ինքը մեկնում է Հայաստան: Հայաստանի և Պարթևստանի բարեկամությունը ամրապնդելու համար պարթև արքայազն Բակուրին և Արտավազդի քույրը ամուսնացան: Արտաշատ մայրաքաղաքում դաշնակից արքաները ներկայացում էին դիտում, երբ բերվեց սպանված Կարսոսի գլուխը և նետվեց հանդիսատեսի ոտքերի առև ` ի նշան հաղթանակի:

Հռոմեական նոր արշավանքը: Պարթևստանում արքա դարցավ Օրոդես II-ի որդի Հրահատը: Նրա գահակալությամբ հայ—պարթևական դաշինքը խզվեց: Շուտով արևելք արժավեց մեկ այլ հռոմեական զորավար ` Անտոնիոսը, որը նույպես ուզում է նվաճել Պարթևստանը: Նա արշավում է Հայաստանի տարածքով, որից հրաժարվել է Կարսոսը: Հայոց արքան որոշոց օգնել և տրամադրեց զորք և թույլ տվեց արշավել Հայաստանով պարթևների դեմ: Ք.ա. 36թ.Անտոնիոսը 100հազար զորքով սկսեց արշավանքը և խայտառակ պարտություն կրեց: Նրանք կորցրոցին 44 հազար զինվոր: Հայաստանը ապաստարան տվեց նրանց: Անտոնիուսը Հռոմում պարտության մեղքը քցեց Արտավազդ II-ի վրա արդարանալու համար: Ք.ա. 34թ. Անտոնիուսի զորքը ներխուժեց Հայաստան և արքան արյունահեղությունից խուսափոլուց գնաց բանակցությունների, բայց խաբեությամբ նրան ձերբակալեցին և տարան Եգիպտոս: Մեծ Հայքի արքա դարցավ Արտավազի որդի ` Արտաշես II-ը (Ք.ա. 30-20 թթ.): Սակայն Արտաշեսն ի վիճակի չեղավ պայքարելու Հռոմի դեմ: Նա հարկադրված ` իր զորքով ապաստարան գտավ Պարթևստանում: Հետո արքան սխալը հասկանալով որոշել էր բարեկամանալ Հայաստանի հետ:

Անտոնիուսը Եգիպտոսում պահանջեց, որ գերված Արտավազդն ու նրա ընտանիքն խոնհարվեն և երկրպագեն իր կնոջը ` Կլեոպատրային ` դրա դիմաց խաստացավ ազատություն: Սակայն նրանք արհամարեցին նրան գերադասելով մահապատիժը: Արտավազդին և կնոջը սպանում են, իսկ երկու արքայորդիները միացան պատանդության և ուղարկվեցին Հռոմ:

Ինքնաստուգում

Տեքստ
Ազնվության, անկեղծության մասին աշխարհում ասված ու գրված խոսքերից հսկա լեռ է գոյացել, այնինչ դրանից, ցավոք, նրանք քիչ են շահել: Սակայն երբևէ չեն ընկրկել. շրջելով երկրով մեկ՝ անխոնջ շարունակում են իրենց առաքելությունը՝ հուսալով, որ մարդիկ, բանալով հոգու փակ դռները, ներս կառնեն իրենց: Ավա՜ղ, այդպես չէ: Իսկ գիտե՞ք՝ ինչու. մարդը վախենում է, որ անաչառ լինելու դեպքում կարող է զրկվել ունեցվածքից: Եվ քանի որ շատերի համար որկորը հագեցնելու անբավ նկրտումը վեր է ամեն ինչից, անսքող անտարբերությամբ աչք են փակում զազրելի արարքների վրա՝ հանդուրժելով անգամ անհանդուրժելին: Այդուհանդերձ պատեհապաշտ փարիսեցիներն առիթը բաց չեն թողնում, որ գործի դնեն արդարությունը՝ որպես դիմակ՝ դատապարտելու, այպանելու նույնիսկ անմեղսունակներին: Մինչդեռ ազնվությունն ու շիտակությունը բոլոր առաքինությունների հիմքն են: Դրանք հզոր ուժ են, և խարդախներն իզուր են արհամարհում նրանց: Ազնիվ, անկեղծ հոգին անձեռակերտ տաճար է, որտեղ ղողանջում է անկապտելի ճշմարտության ձայնը: Անկեղծությունը անխառն, անսեթևեթ ադամորդուն ավելի բարձր ու արժանավոր է դարձնում մարդկանց աչքում, քան քանքարավոր հացկատակը: Ով սովորաբար անկեղծ չէ ուրիշների հետ, կորցնում մարդկությունը ընկերության ժամանակ Մեծագույն վիրավորանքը, որ կարելի է հասցնել ազնիվ մարդուն, մոռանալով ամեն ինչը:

1. Շարունակի՛ր անավարտ մտքերը:
2. Մեկնաբանի՛ր «Ազնվության, անկեղծության մասին աշխարհում ասված ու գրված խոսքերից հսկա լեռ է գոյացել, այնինչ դրանից, ցավոք, նրանք քիչ են շահել»
   Իչքան էլ մարդկանց բացատրել, թե ինչ է ազնվությունը և անկեղծությունը մեկ է շատերը չեն հասկանա և ցանկություն չեն էլ ունենա հասկանալ:
   և «Անկեղծությունը անխառն, անսեթևեթ ադամորդուն ավելի բարձր ու արժանավոր է դարձնում մարդկանց աչքում, քան քանքարավոր հացկատակը» նախադասությունները:
   Անկեղծ լինելը մարդու համար մտքերի հանգստութուրն է, քանի որ վստահ լինելու դեմ էլ ուրիշ բան չի կարող ազդել: Իսկ եթե ինչ որ միջադեպի մեջ դու խառն ես վստահությունը դու կարող ես հեշտությանբ կորցնել:
   3.Գրի՛ր որկոր-կոկորդ, նկրտում-ջանք, պատեհապաշտ-շահամոլ, փարիսեցի-կեղծավոր, այպանել-ծաղրել , անձեռակերտ-սքանչելի, անկապտելի-անկորուստ, անխառն-անկեղծ, քանքարավոր-տաղանդավոր, հացկատակ-ձրիակեր բառերի՝ տեքստում գործածված իմաստին համապատասխանող հոմանիշը կամ բացատրի՛ր բառակապակցությամբ:
3. Դուրս գրի՛ր տեքստում գործածված անկանոն և պակասավոր բայերը: հուսալ, ասել, բանալ, առնել, գիտել, լինել, թող, դնել, դառնալ
4. Նշի՛ր՝ տեքստում թավ գրված բառերը որ խոսքի մասերի արժեքներով են գործածված: Ուրիշ ի՞նչ խոսքիմասային պատկանելություն ունեն:
5. Գրի՛ր Այդուհանդերձ պատեհապաշտ փարիսեցիներն առիթը բաց չեն թողնում, որ գործի դնեն արդարությունը՝ որպես դիմակ՝ դատապարտելու, այպանելու նույնիսկ անմեղսունակներին նախադասության շարահյուսական հոմանիշը՝ նշելով ստորադաս նախադասության և դերբայական դարձվածի բնույթը:
   Նպատաիի պարագա-Գործի դնելու համար
6. Կազմի՛ր 4 նախադասություն ծառանալ բառի բազմիմաստություններով:
   Ձին ծառացավ տիրոջ հարվածից:
   Նա ծառացավ դեպի ծառի ամենաբարձր ճյուղը:
   Թշնամին ծառացավ հակառակորդի դեմ:
7. Կազմի՛ր մեկական բառ առհասարակ, ամենաբարձրահասակ, հակազգային, վերև, տարահասակ, հարաբարձր, փոխնախագահ-անփոփոխ, բացատ-բացվածք, շարահյուսություն-շարան, ստորադաս-ստորոտ նախածանցներով և դրանց համանուն արմատներով:

Հալոգեններ

7-րդ ճմբի գլխավոր ենթախումբ:

F, CI, Br, I, At

Ուղղորդող հարցեր.
*1-   Ինչո՞ւ  են 7- րդ  խմբի  գլխավոր  ենթախմբի  տարրերին   անվանում «հալոգեններ»,  բնութագրեք այդ տարրերը 

Հալոգենները Մենդելեևի պարբերական համակարգի 7-րդ խմբի գլխավոր (Ա) ենթախմբի տարրերն են՝ ֆտոր, քլոր, բրոմ, յոդ, աստատ։ Այդ անունը ստացել են այն պատճառով, որ բազմաթիվ մետաղների հետ առաջացնում են մեծ գործածություն ունեցող աղեր:

 *2-Հալոգենները   ինչպիսի՞ միացությունների  ձևով  են   
      տարածված  բնության   մեջ, գրեք օրինակներ…

Հալոգենները կենսական տարրեր են համարվում, որովհետև առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր և ապահովում են օրգանիզմների կենսագործունեությունը:

*3-. Ինչո՞ւ են  հալոգենները  համարվում  կենսական  տարրեր, թվարկեք  հալոգենների  միացությունների   դերը  մարդու  օրգանիզմում….

Մարդու օրգանիզմում օրինակ յոդն անհրաժեշտ է հատկապես վահանաձև գեղձի կողմից արտադրվող հորմոնի համար: Բացի այդ մարդու և կենդանիների ստամոքսում արտադրվում է աղաթթու, որը կազմում է ստամոքսահյութի 0,3%-ը և անհրաժեշտ է սննդի նորմալ մարսողության, ինչպես նաև սննդի հետ օրգանիզմում ներթափանցող հիվանդագին մանրէները ոչնչացնելու համար։

*4-Գրեք   հալոգենների   ատոմների  բաղադրությունը   և  կառուցվածքը

+9 F(9p, 10n) 9e

(+9F) )2e )7e

K L

N=A-Z=

A=Ar

17 CI(17p, 18n)17e

(+17Cl) )7e )8e )2e

K L M

17CI(17p, 20n) 17e

35 Br(35p, 73n)35e

(+35Br) )7e )18e )8e )2e

K. L. M. N

53 I (53p, 73n) 53e

(+53 I ) )7e )18e )18e )8e )2e

K. L. M N. O

85 At (85p, 125n) 55e

(+85At) )7e )18e )32e )18e )8e )2e

K. L. M. N. O. P

*5-Ինչպիսի՞  վալենտականություն  և   օքսիդացման աստիճան  է  ցուցաբերում  քլորը  միացություններում, գրեք  օրինակներ…

Քլորի վալենտականություն, երբ մեկ է, օքսիդացման աստիճանը +1, −1, 0 է: Երբ վալենտականությունը երեք է, օքսիդացման աստիճանը +3 է: Երբ վալենտականությունը հինգ է, օքսիդացման աստիճանը +5 է, իսկ երբ վալենատականությունը յոթ է, օքսիդացման աստիճանը +7 է:

*6- Թվարկեք   հալոգեն պարզ նյութերի  ֆիզիկաքիմիական  հատկությունները

Ֆտորը և քլորը շատ թունավոր և վտանգավոր նյութեր են, որոնք ունեն դեղին և դեղնականաչավուն գույն։ Քլորը կարող է լինել նաև հեղուկ վիճակում։ Բրոմը ունի կարմիր—գորշավուն գույն, իսկ սև գույն և մետաղային փայլ ունի։ Այս բոլոր նյութերը ունեն շատ սուր հոտ և կարող են մեծ վնասնել հասցնել օրգանիզմին։ Հալոգենները ջրում քիչ են լուծվում։ Հալոգենները շատ ակտիվ են և դրա պատճառով հեշտ են փոխազդում մետաղների և թթվածնի հետ ու օժտված են մեծ էլեկտրաբացասականությամբ։ Ամենաէլեկտրաբացասական տարրը ֆտորն է և փոխազդում է բոլոր մետաղների հետ։

*7-  Որտե՞ղ  են  կիրառում   քլորը   և նրա  միացությունները

Կիրառվում է թղթի սպիտակեցման, ախտահանման, ջրի քլորացման, բրոմի և յոդի ստացման, պլաստմասսաներ, դեղեր, ներկեր, կաուչուկներ և մանրաթելեր ստանալու համար։

*8-  Որտե՞ղ  են  կիրառում   աղաթթուն  և  նրա  աղերը, ի՞նչ  է  ժավելաջուրը…,  

       ի՞նչ  է   քլորակիրը…

Կերակրի աղը օգտագործում են խոհանոցում, հանքային ջրերի համար սննդի սոդան, օճառի և ապակու արտադրության համար լվացքի սոդան, շինարարության և բժշկության մեջ կրաքարը։ Աղերը նաև օգտագործվում են որպես պարարտանյութեր։

Կալիումի հիպոքլորիդի՝ KClO և Կալիումի քլորիդի՝ KCl ջրային լուծույթն է։ Հաճախ «ժավելաջուր» է անվանվում նաև նատրիումի հիպոքլորիդը՝ NaClO, որը օժտված է նույն հատկություններով, ավելի էժան և հեշտ եղանակով է ստացվում։

Քլորակիրը կալցիումի հիդրօքսիդի և քլորի փոխազդեցության արդյունք է և բյուրեղաջուր պարունակող բարդ կոմպլեքս է։ Քլորի հոտով, խոնավածուծ, սպիտակ փոշի է։ Պարունակում է 28–38% ակտիվ (քլոր անջատվում է աղաթթու ավելացնելիս)։ 2% խոնավություն պարունակող քլորակիրը տարեկան կորցնում է ակտիվ քլորի 1%-ը, իսկ 10% խոնավություն պարունակողը կորցնում է 10%–ը։

*9- Կարելի՞ է  խմելու   ջուրը   ախտահանել  քլորով, պատասխանը  հիմնավորեք…

Խմելու համար պիտանի ջուրը պետք է պարունակի առավելագույնը 4 միլիգրամ քլոր մեկ լիտր ջրում, սակայն քլորի ճիշտ չափաբաժինը ոչ միշտ է պահպանվում և սովորաբար գերազանցում է թույլատրելի սահմանը:

*10-Աղաթթվի  ո՞ր  աղի  0.9%-֊անոց  ջրային  լուծույթն  է  կոչվում «ֆիզիոլոգիական լուծույթ»:

Նատիրումի քլորիդից կամ կերակրի աղից է ստացվում այդ ֆիոլոգիական լուծույթը:

Լաբորատոր փորձեր՝ <<Աղաթթվի քիմիական հատկությունները>>